Γράφτηκε από Γ. Ν. ΚΟΥΤΣΟΚΛΕΝΗ στις Δημοσιεύτηκε στο blog-εκδηλώσεις.

Ο Ξεσηκωμός το 1821 στη Φωκίδα και η Απελευθέρωση των Σαλώνων

Όταν η Φιλική Εταιρεία αποφάσισε ότι έπρεπε να ξεκινήσει ο Αγώνας για την απελευθέρωση της Ελλάδας, έστειλε στον Μωριά τον αντιπρόσωπό της τον Παπαφλέσσα για να πείσει τους Μωραΐτες ότι έπρεπε να αρχίσει ο Αγώνας στις 25 Μαρτίου.

Τα αποτελέσματα της Συνελεύσεως των Πελοποννησίων, που έγινε στη Βοστίτσα (Αίγιο) είναι γνωστά ότι ήταν εντελώς αρνητικά. Το λέει αυτό και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα απομνημονεύματά του καθαρά.

Για τον ξεσηκωμό της Ρούμελης η Φ. Εταιρεία εξουσιοδότησε τον ηγέτη της στη Λευκάδα που τότε λεγόταν Αγία Μαύρα, τον ποιητή, συγγραφέα και νομικό Γιάννη Ζαμπέλιο, ο οποίος προσκάλεσε αμέσως όλους τους μεγάλους καπεταναίους της Ρούμελης για να τους ενημερώσει. Απ’ τα Θεοφάνεια 6-1-21, άρχισαν να καταφθάνουν οι καπεταναίοι. Απ’ τη Φωκίδα πήγαν, ως εκπρόσωποί της, ο Γέρο Πανουργιάς και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Όταν συγκεντρώθηκαν εκεί όλοι οι αναμενόμενοι, άκουσαν τον Ζαμπέλιο και ομόφωνα, τονίζω το ομόφωνα, αποφάσισαν … « Να εγερθεί η Ελλάς την αυτήν στιγμήν ως εις οπλίτης μόνος» και αμέσως πήγαν στο παρεκκλήσι της Παναγιάς της Βλαχέραινας και γονυπετείς και δακρύοντες όλοι παρακάλεσαν τον Δημιουργό να τους βοηθήσει. Αν και η απόφασις αυτή δεν έχει καμία σχέση με εκείνη της Βοστίτσας, δεν αναφέρεται σχεδόν απ’ τους πρώτους ιστορικούς μας.

Στη Φωκίδα, εδώ κοντά μας, βρίσκεται το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο προ και κατά του Μεγάλου Αγώνα του’21 και γενικότερα στην επιβίωση του Έθνους, γι’ αυτό… « ΑΠ’ ΕΔΩ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΣΤΙΣ 24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 ΜΕ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΪΑ, ΤΟΝ ΑΡΜΑΤΟΛΟ ΓΕΡΟ-ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΚΡΙΤΟΥΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ» όπως αναγράφεται στην αναμνηστική στήλη που έστησε εκεί η Εταιρεία Φωκικών Μελετών, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ιστορική αυτή ημέρα.

Τα πάντα ήταν έτοιμα και όλοι εδώ περίμεναν την ευλογημένη ώρα. Επικεφαλής ήταν ο Επίσκοπος Ησαΐας, ένας δραστήριος Ιεράρχης και φλογερός πατριώτης από τη Δεσφίνα. Είπαμε ότι εδώ ήταν όλα έτοιμα. Ψυχές, εφόδια, τα πάντα και στις 23 Μαρτίου ο Γερό- Πανουργιάς, συνεπέστατος στον όρκο που είχε δώσει στο παρεκκλήσι της Παναγίας στην Αγία Μαύρα και έχοντας υπόψη του τις οδηγίες που έφερε απ’ την Πόλη ο Επίσκοπος Ησαΐας, που γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο είχε κληθεί εκεί απ’ τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ έφθασε στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, έχοντας ένα καλά οργανωμένο και πειθαρχημένο σώμα από (60) παλληκάρια ομοιόμορφα ντυμένα - μοναδική περίπτωση σ’ ολόκληρη την Ελλάδα . Την επομένη 24 Μαρτίου κάλεσε τους προκρίτους της περιοχής, αυτούς των Σαλώνων και Αγίου Γεωργίου και μόλις ολοκληρώθηκε η συγκέντρωσης άρχισε η συνεδρίασης με μόνο θέμα η ε ξ έ γ ε ρ σ ι ς – αφού ως ημέρα εξεγέρσεως είχε ορισθεί η 25η Μαρτίου.

Δεν χρειάστηκε καμία προσπάθεια για να πείσει τους πάντας ότι η ευλογημένη ώρα ήλθε και αμέσως συνορκίσθηκαν όλοι. Τότε ο Γερό Πανουργιάς έστειλε τα πρωτοπαλλήκαρά του για να κάνουν την επιστράτευση. Εκείνα έφυγαν αμέσως και στις 26 Μαρτίου είχαν επιστρέψει, ο Παπα Ανδρέας ο Μώρης με 400 παλληκάρια. Ο Γκούρας γύρισε απ’ το Γαλαξίδι με 300 Γαλαξιδιώτες και 2 κανονάκια. Ο Κομνάς Τράκας με τους δικούς του απ’ τον Παρνασσό. Τα παραπάνω γεγονότα μαρτυρούν την πλήρη ετοιμότητα της Φωκίδας για τον ξεσηκωμό.

Την επόμενη 27 Μαρτίου ο Γέρο Πανουργιάς μπήκε στα Σάλωνα και μέσα σε 4 ώρες οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο της Ωριάς, περιμένοντας ενισχύσεις απ΄ την Λαμία και τη Χαλκίδα πρώτα.

Με τα μέσα που διέθεταν οι Έλληνες δεν ήταν δυνατόν να καταλάβουν το πανίσχυρο τούτο κάστρο και τότε αποφάσισαν να στερήσουν από νερό τους Τούρκους. Τότε ο Καραπλής ανέλαβε να υλοποιήσει την απόφαση αυτή και τη νύχτα της 1ης προς 2ας Απριλίου έφτιασε ξύλινη σκαλωσιά κι απ’ αυτή ανέβασε 40 παλληκάρια πάνω στο κάστρο. Τελευταίος ανέβηκε αυτός, ο οποίος αμέσως γκρέμισε τη σκαλωσιά. Όταν με απορία οι σύντροφοί του τον ρώτησαν από που θα κατέβουν, εκείνος είπε : «Εδώ ήλθαμε για να σκοτωθούμε ή για να βγούμε από την Κύρια Πύλη του κάστρου σαν αφεντάδες». Να το ‘Ελευθερία ή θάνατος’ σε άλλη έκδοση.

Έχοντας τώρα οι Έλληνες στον έλεγχό τους την πηγή, ανάγκασαν τους Τούρκους να παραδοθούν, αφού δεν κατάφεραν να την ξαναπάρουν, στις 8 Απριλίου, όπου άφησαν και 13 Τούρκους νεκρούς ,μεταξύ των οποίων και το πρωτοπαλλήκαρό τους Χάϊτα.

Τότε, αφού δεν τους είχε απομείνει τίποτα άλλο, αποφάσισαν να παραδοθούν. Οι Τούρκοι παραδομένοι , ντροπιασμένοι εγκατέλειψαν το κάστρο και τότε ακούστηκε το διπλό <<Χριστός Ανέστη>> . Ήταν η ημέρα της Λαμπρής, 10 Απριλίου, η ημέρα που οι Σαλωνίτες γιόρταζαν την ανάσταση τους, τη λευτεριά τους, αλλά και η αποφράδα της Χριστιανοσύνης, αφού στην Πόλη οι αντίχριστοι κρεμούσαν τον Πατριάρχη μας.

Η απελευθέρωσις των Σαλώνων έδωσε στους Έλληνες τα παρακάτω πλεονεκτήματα:

Και τα Σάλωνα αναπνέουν ελεύθερα, ξεφορτωμένα από ένα φρικτό ζυγό 411 χρόνων, αδιάκοπων, κατάμαυρων και μάλιστα με τρόπο παλληκαρίσιο και χαίρονται γιατί δίνουν παράδειγμα προς μίμηση και κουράγιο στους άλλους που δεν τολμούν ακόμα ή γιατί οι τοπικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν και χαίρονται ακόμα γιατί η απελευθέρωση της πόλης τους είναι ο πρώτος χρυσός κρίκος της μεγάλης αλυσσίδας ηρωικών και αποτελεσματικών πράξεων στον μεγάλο και ιερό εκείνο αγώνα του 1821-1830.

Η Άμφισσα, τα Σάλωνα είναι εκείνα που άκουσαν με ευλάβεια τα λόγια εκείνα του Ρήγα Φεραίου, που επιγραμματικά έλεγε : << Mην ελπίζετε εις ξένους αλλά μόνον στην ανδρείαν των Ελλήνων την καρδίαν>> και ξεσηκώθηκαν πρώτοι.

Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι όταν λέμε Σάλωνα εννοούμε πλέον ολόκληρη τη Φωκίδα γιατί μία πόλη δεν μπορεί να κατορθώσει κάτι ιδιαίτερο, αν δεν έχει υπόβαθρο δυνατό και τέτοιο είναι η Φωκίδα με τη γεωγραφική της θέση και τη γεωφυσική της διαμόρφωση, δύο λόγοι που την ανάγκασαν να σταματά κάθε προσπάθεια των Τούρκων να στείλει έστω και έναν στρατιώτη στον Μωριά. Η Φωκίδα το κατάφερε πρώτον γιατί ΜΟΝΟ αυτή είχε κατορθώσει να έχει και τους τρεις παράγοντες απόλυτα αδελφωμένους , όπως τα Άρματα, τον Κλήρο και τους Προκρίτους., κάτι που δεν υπάρχει κάπου αλλού και δεύτερον γιατί αυτή η μικρή περιοχή με την εδαφική της διαμόρφωση και τα λαμπρά της παλληκάρια δεν επέτρεψε στον Τούρκο να στείλει στην Πελοπόννησο ούτε έναν στρατιώτη κάτι που επιχείρησαν 11 φορές με μεγάλες δυνάμεις με αποτέλεσμα να σωθεί η Επανάσταση.

… ας είναι αιώνια η μνήμη της λεβεντιάς εκείνης όπου <<… τους κάμπους αίμα γιώμισε και τα βουνά κουφάρια …. !>>